"Δικαιούμαστε υψηλότερες συντάξεις. Τις έχουμε πληρώσει" Ανακριβές!

Μικρές ή μεγάλες συντάξεις πραγματικά πιστεύετε ότι οι δικαιούχοι έχουν πληρώσει τις αντίστοιχες εισφορές; Αν το πιστεύετε, κάνετε λάθος. Και εδώ το εξηγώ με αριθμούς και στοιχεία. Πρόκειται για έναν απλουστευμένο υπολογισμό που, όμως, δίνει με σχετική ακρίβεια ένα πάνω όριο στο ύψος των συντάξεων που αναλογούν στους δικαιούχους συνταξιούχους με βάση τις εισφορές που έχουν καταβάλει. Και αυτό το πάνω όριο που προκύπτει βρίσκεται αρκετά χαμηλότερα από το επίπεδο των συντάξεων που εισπράττουν οι δικαιούχοι του δημοσίου και των ευγενών ταμείων (Τραπεζικοί, ΔΕΗ, ΟΤΕ κ.λ.π.) που είναι συνήθως και αυτοί που επικαλούνται αυτό το επιχείρημα.

Το ασφαλιστικό μας σύστημα είναι τόσο πολυδαίδαλο κι επιβαρυμένο από πολλές αλλαγές, ώστε συχνά είναι σχεδόν αδύνατον να υπολογιστεί αξιόπιστα και επακριβώς, σε σημερινές τιμές, το ποσό που έχει εισφέρει ο συνταξιούχος και, κατά συνέπεια, το ύψος της σύνταξης που δικαιούται βάσει των εισφορών του.
Ωστόσο, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω ένα σχετικά απλό παράδειγμα, για να καταλάβουμε τη σχέση που έχουν οι εισφορές που καταβάλλουμε με τις συντάξεις που λαμβάνουμε, την ηλικία συνταξιοδότησης και το προσδόκιμο ζωής.

Το παράδειγμα: ο Πολύκαρπος γεννήθηκε το 1940 και είναι ασφαλισμένος στον ΟΑΕΕ. Ξεκίνησε να εργάζεται (και να ασφαλίζεται) το 1965, σε ηλικία 25 ετών. Εργάστηκε για 35 χρόνια και πλήρωνε κανονικά τις εισφορές του, σύμφωνα με τον εκάστοτε τρέχοντα πίνακα εισφορών του ΟΑΕΕ. Συνταξιοδοτήθηκε το 2000, σε ηλικία 60 ετών.
Όλα αυτά τα χρόνια ο Πολύκαρπος πλήρωνε στον ΟΑΕΕ ή ΤΕΒΕ ή ό,τι άλλο όνομα θέλετε, εισφορές αντίστοιχες με αυτές που προβλέπουν οι σημερινοί πίνακες του ΟΑΕΕ (σε σταθερές αποπληθωρισμένες τιμές).

Επέλεξα τον ΟΑΕΕ, διότι οι εισφορές που καταβάλλει ο ασφαλισμένος είναι προκαθορισμένες. Ξεκινά να καταβάλει ένα ποσόν ως νέος ασφαλισμένος, στη συνέχεια ανά τριετία αλλάζει κατηγορία και το ποσόν που καταβάλλει αυξάνεται. Οι εισφορές αυτές βασίζονται σε θεωρητικές αποδοχές που λαμβάνει ο ασφαλισμένος κατά την εξέλιξη του εργασιακού του βίου. Ο ΟΑΕΕ είναι κατάλληλο παράδειγμα και για δυο ακόμα λόγους: όλοι οι ασφαλισμένοι του θα σας διαβεβαιώσουν ότι οι εισφορές είναι υπέρογκες, δυσβάστακτες και μη ανταποδοτικές και οι συντάξεις που πληρώνει είναι χαμηλότερες από τις συντάξεις των ιδιωτικών υπαλλήλων (ΙΚΑ) και των δημοσίων υπαλλήλων.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΣΦΟΡΩΝ ΟΑΕΕ
	Θεωρητικές αποδοχές υπολογισμού των εισφορών	Κύρια Σύνταξη  - Εισφορά 20% των αποδοχών	Περίθαλψη Εισφορά 7.65% των αποδοχών	Έτη παραμονής ανά ασφ. Κατηγορία
1	762	152	58	3
2	931	186	71	3
3	1,111	222	85	3
4	1,213	243	93	3
5	1,399	280	107	3
6	1,578	316	121	3
7	1,687	337	129	3
8	1,824	365	140	3
9	1,948	390	149	3
10	2,071	414	158	3
11	2,194	439	168	3
12	2,318	464	177	2
13	2,441	488	187
14	2,564	513	196

Ξεκινούμε λοιπόν με δύο εύλογες υποθέσεις.
Οι τιμές όλα αυτά τα χρόνια παραμένουν σταθερές, το ίδιο και οι εισφορές που καταβάλλει ο ασφαλισμένος ανά κατηγορία. Στη συνέχεια μπορούμε εύκολα να αθροίσουμε τα ποσά που πλήρωσε ο ασφαλισμένος για κύρια σύνταξη στον 35χρονο εργασιακό του βίο. Αν το κάνουμε αυτό, θα δούμε ότι ο ασφαλισμένος εισέφερε κατά μέσον όρο 313 ευρώ μηνιαίως για την κύρια σύνταξή του σε σταθερές αποπληθωρισμένες τιμές.
Με προσδόκιμο ζωής τα 80 έτη, ο Πολύκαρπος θα λαμβάνει σύνταξη για 20 χρόνια (2000-2020), εφόσον έχει συνταξιοδοτηθεί στα 60 του. Με έναν απλό υπολογισμό καταλήγουμε ότι σε σταθερές αποπληθωρισμένες τιμές ο ασφαλισμένος του παραδείγματός μας θα πρέπει να λαμβάνει σύνταξη 313*35/20 = 548 ευρώ προ κρατήσεων περίθαλψης, εφόσον η σύνταξή του χρηματοδοτείται μόνο από τις εισφορές του. Αν μάλιστα στο παράδειγμά μας ο ασφαλισμένος ξεκινούσε να δουλεύει στα 20 και έβγαινε στη σύνταξη στα 55 μετά από 35 χρόνια εργασίας, το ποσό της σύνταξης όπως το υπολογίζουμε μειώνεται στα 438 ευρώ.

Βέβαια θα πει κάποιος πως ο υπολογισμός είναι λανθασμένος, αφού παραλείπεται μια σημαντική παράμετρος, η επένδυση των εισφορών του ασφαλισμένου. Επένδυση, η οποία, μετά από 35 χρόνια ανατοκισμού (17,5 κατά μέσον όρο για να είμαστε ακριβείς) θα έχει δημιουργήσει ένα πολύ υψηλότερο απόθεμα.
Δεν μου διέφυγε αυτή η παράμετρος. Στόχος του παραδείγματός μου είναι να καταλήξω σε μια εκτίμηση των συντάξεων που αναλογούν στους σημερινούς συνταξιούχους βάσει των εισφορών που κατέβαλλαν. Γι’ αυτό και θα εξετάσω τις επενδυτικές επιλογές που υπήρχαν για τις εισφορές των ασφαλισμένων τις δεκαετίες του ΄70 του ΄80 και του ΄90, με βέλτιστη συντηρητική διαχείριση εντός των τειχών – δηλαδή με τις εισφορές να επενδύονται στην Ελλάδα.
Αποκλείουμε δηλαδή την επένδυση των εισφορών σε μετοχές, γιατί δεν θέλουμε να τζογάρουμε με τις εισφορές. Αποκλείουμε την επένδυση των εισφορών σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, γιατί όπως γνωρίζουμε εκ των υστέρων αποδείχθηκαν τοξικά. Τι απομένει; Έντοκα Γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου & υψηλότοκες προθεσμιακές καταθέσεις. Δηλαδή, αν τα προηγούμενα 35 χρόνια κάναμε το καλύτερο για τις εισφορές των ασφαλισμένων, απλά θα τις τοκίζαμε σε Έντοκα Γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου (ΕΓΕΔ). Στο τέλος παραθέτω ιστορικά στοιχεία για την περίοδο 1985-2005 που αποδεικνύουν ότι η επένδυση των εισφορών σε έντοκα μετά την αφαίρεση των εξόδων διαχείρισης μόλις και μετά βίας καταφέρνει να καλύψει τον πληθωρισμό.

Είναι λοιπόν σχετικά ακριβές για τον σκοπό του παραδείγματος μας να υποθέσω (αυτή είναι η δεύτερη υπόθεση) πως όλα αυτά τα χρόνια οι εισφορές των ασφαλισμένων επενδύθηκαν σε ΕΓΕΔ με απόδοση ίση με τον πληθωρισμό. Αν δεχτούμε αυτήν την υπόθεση, τότε σε αποπληθωρισμένες σταθερές τιμές ισχύει ο απλοϊκός υπολογισμός 313*35/20 = 548 που έκανα παραπάνω.

Τι πληρώνει όμως σήμερα ο ΟΑΕΕ στον συνταξιούχο του παραδείγματός μας; Σύμφωνα με τα στοιχεία από την 22η μηνιαία έκθεση του Ενιαίου Συστήματος Ελέγχου και Πληρωμών Συντάξεων «ΗΛΙΟΣ», η οποία αποτυπώνει την εικόνα των συνταξιοδοτικών παροχών και των προνοιακών επιδομάτων της χώρας για το μήνα Μάρτιο του 2015, ο ΟΑΕΕ-ΤΕΒΕ τον μήνα Μάρτιο 2015 κατέβαλλε 208,475,157,7 ευρώ σε 259,704 δικαιούχους που αντιστοιχεί σε μηνιαία σύνταξη 803 ευρώ.

Αντίστοιχα, αν ο συνταξιούχος του παραδείγματος μας ήταν του δημοσίου ή του ΙΚΑ, μπορούμε με ανάλογο υπολογισμό να πούμε ότι :
Αν ο μέσος μικτός μισθός του στην διάρκεια των 35 ετών εργασίας ήταν σε σημερινές αποπληθωρισμένες τιμές 2000 ευρώ (π.χ. ξεκίνησε με 1200 μικτά και έφτασε στο τέλος της καριέρας του στα 2800 μικτά), ο αντίστοιχος υπολογισμός μάς δίνει καταβεβλημένες εισφορές κατά μέσον όρο 400 ευρώ (2000*20%) για 35 χρόνια και για την κύρια σύνταξη που καταβάλλεται βάσει των εισφορών το ποσό των 400*35/20=700 ευρώ.

Σκοπός της παρούσας ανάλυσης δεν είναι να επιχειρηματολογήσει για το ποιο είναι το σωστό ύψος των συντάξεων. Αυτό σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τις συνθήκες και τις δυνατότητες της κοινωνίας και της οικονομίας. Μακάρι να ευημερεί η οικονομία και να μπορεί να καταβάλλει στους απόμαχους της ζωής υψηλές συντάξεις και να τους εξασφαλίζει πολύ υψηλό επίπεδο διαβίωσης. Αυτό που θέλω όμως είναι να καταλάβει ο πατέρας μου και η γενιά του ότι τις υψηλές συντάξεις που έπαιρναν, δεν τις είχαν πληρώσει με τις εισφορές τους.

Τέλος, για λόγους εκπαιδευτικούς, παραθέτω κι έναν πίνακα, ο οποίος στηριζόμενος στις υποθέσεις του παραδείγματός μας δείχνει πως η καταληκτική σύνταξη βάσει εισφορών εξαρτάται από τα χρόνια ασφάλισης αλλά και από την ηλικία έναρξης της ασφάλισης και από το προσδόκιμο ζωής.
Ο πίνακας σε καμία περίπτωση δεν φιλοδοξεί να δώσει σωστά απόλυτα νούμερα. Απλά να καταδείξει τις βασικές παραμέτρους και την εξάρτηση του ύψους των συντάξεων από αυτές.
Για παράδειγμα, ας συγκρίνουμε δύο συνταξιούχους που ξεκίνησαν να ασφαλίζονται στον ΟΑΕΕ-ΤΕΒΕ το 1970 και βγήκαν στην σύνταξη μετά από 35 χρόνια, το 2005. Ο ένας, γεννηθείς το 1940, ήταν 30 χρονών όταν ξεκίνησε να ασφαλίζεται. Ο δεύτερος, γεννηθείς το 1950, ήταν 20 χρονών. Ανεξαρτήτως παραδοχών και οι δύο έχουν πληρώσει τις ίδιες εισφορές, αφού έχουν δουλέψει 35 χρόνια και έχουν δημιουργήσει το ίδιο ασφαλιστικό κεφάλαιο. Όμως ο 1ος θα λαμβάνει σύνταξη για 10 χρόνια, αν το προσδόκιμο είναι 75 ή για 15 χρόνια, αν το προσδόκιμο είναι 80. Αντίστοιχα ο 2ος ασφαλισμένος θα λαμβάνει σύνταξη για 20 χρόνια, αν το προσδόκιμο είναι 75 ή για 25 χρόνια αν το προσδόκιμο είναι 80. Γι’ αυτό η σύνταξη βάσει εισφορών που αντιστοιχεί στον 1ο συνταξιούχο που βγήκε στη σύνταξη στα 65 είναι 67% - 100% υψηλότερη από τη σύνταξη που αντιστοιχεί στον 2ο , που βγήκε στην σύνταξη στα 55, παρά το ότι και οι δύο εργάστηκαν και κατέβαλαν ίδιες εισφορές για 35 χρόνια!!!

Ηλικία 1ης  ασφάλισης	Ηλικία συνταξιοδότησης	Έτη εργασίας	Προσδόκιμο επιβίωσης	Έτη λήψης σύνταξης	Σύνταξη βάσει εισφορών
20	55	35	80	25	438
25	60	35	80	20	548
30	65	35	80	15	730
20	60	40	80	20	626
25	65	40	80	15	835
20	55	35	75	20	548
25	60	35	75	15	730
30	65	35	75	10	1,096
20	60	40	75	15	835
25	65	40	75	10	1,252
20	55	35	70	15	730
25	60	35	70	10	1,096
30	65	35	70	5	2,191
20	60	40	70	10	1,252
25	65	40	70	5	2,504

Αποδόσεις Εντόκων Γραμματίων Ελληνικού Δημοσίου και Πληθωρισμός
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία από την Τράπεζα της Ελλάδος για την περίοδο 1985-2005 η μέση πραγματική απόδοση (επιτόκιο – πληθωρισμός-ΔΤΚ) των ΕΓΕΔ τρίμηνης διάρκειας ήταν 1,72%.

ΕΤΟΣ	Αποδόσεις εντόκων (Επιτόκιο)	Πληθωρισμός	Επιτόκιο-Πληθωρισμός
1985	17.00%	19.04%	-2.04%
1986	17.00%	24.25%	-7.25%
1987	17.00%	16.83%	0.17%
1988	17.00%	13.38%	3.62%
1989	15.50%	13.93%	1.57%
1990	17.00%	16.11%	0.89%
1991	19.00%	22.32%	-3.32%
1992	18.00%	18.22%	-0.22%
1993	19.00%	14.51%	4.49%
1994	17.00%	11.36%	5.64%
1995	15.75%	9.99%	5.76%
1996	12.90%	8.45%	4.45%
1997	10.20%	6.55%	3.65%
1998	13.90%	4.27%	9.63%
1999	9.50%	3.69%	5.81%
2000	8.50%	2.91%	5.59%
2001	4.20%	3.52%	0.68%
2002	3.05%	3.43%	-0.38%
2003	2.57%	4.34%	-1.77%
2004	2.34%	2.51%	-0.17%
2005	2.34%	3.10%	-0.76%
Μέσος Όρος	12.32%	10.61%	1.72%

Αν τώρα από αυτό το ποσοστό απόδοσης (1,72%) αφαιρέσουμε το κόστος διαχείρισης των Ταμείων, όλη η θετική απόδοση εξανεμίζεται και στην πραγματικότητα γίνεται αρνητική.
Ενδεικτικά στην περίπτωση του ΙΚΑ για την περίοδο 1999-2010 το κόστος διαχείρισης (διοικητικό κόστος) ήταν κατά μέσον όρο 2,57% των δαπανών του Ταμείου. (Βλ. Παρακάτω Πίνακα από “Ενημέρωση – περιοδικό Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ” – Μάρτιος 2013, «Τάσεις εξέλιξης και διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των δαπανών του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, Γ. Κόλλια & Γ. Κρητικίδη»
Δεδομένου ότι το Ταμείο ήταν ελλειμματικό την περίοδο 1999-2010, αυτό σημαίνει ότι η διοικητική δαπάνη ως ποσοστό των εσόδων του Ταμείου ήταν ακόμα μεγαλύτερη από 2,57%. Δεν υπάρχει λοιπόν αμφιβολία ότι στην πραγματικότητα, ακόμα και αν οι επενδύσεις των Ταμείων γίνονταν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, οι πραγματικές αποδόσεις των εισφορών των ασφαλισμένων θα ήταν αρνητικές (δηλαδή οι αποδόσεις θα υπολείπονταν του πληθωρισμού).

Σημείωση: Όποιος υπολογισμός έχει γίνει μέχρι εδώ έχει παραβλέψει πολλές παραμέτρους του συστήματος -στην πραγματικότητα έχει υπερτιμήσει τις εισφορές που κατέβαλλαν στο παρελθόν οι ασφαλισμένοι της χώρας και νυν συνταξιούχοι. 
Ενδεικτικά αναφέρω μόνο δυο επισημάνσεις: α) το δημόσιο δεν κατέβαλλε εισφορές για τους Δ.Υ. μέχρι το 1992 β) οι εισφορές στο ΙΚΑ είχαν πλαφόν στα 2430 ευρώ. Δηλαδή ένας υπάλληλος –ασφαλισμένος πριν το 1993- που εισέπραττε μικτό μισθό 2800 απέδιδε εργοδοτικές εισφορές μόνο για τα 2430.

Με το παρών  δεν φιλοδοξώ σε καμία περίπτωση να προσδιορίσω το ύψος των συντάξεων που πρέπει να παίρνουν οι δικαιούχοι. Οι υπολογισμοί μου είναι χονδρικοί και έτσι και αλλιώς το σύστημα βάσει του οποίου αποδίδονται οι κύριες συντάξεις σε αυτήν την χώρα είναι διανεμητικό
Τα διανεμητικά συστήματα στηρίζονται στην αρχή των τρεχουσών πληρωμών, δηλαδή οι σημερινοί εργαζόμενοι καταβάλλουν τις εισφορές από τις οποίες χρηματοδοτούνται οι τρέχουσες συντάξεις.
Στα πλαίσια των διανεμητικών συστημάτων όταν δημιουργούνται ευνοϊκοί συσχετισμοί μπορούν να αποδίδονται πιο γενναιόδωρες συντάξεις. Τέτοια περίπτωση έχουμε όταν η βάση των ασφαλισμένων διευρύνεται με γοργούς ρυθμούς χωρίς να συμβαίνει κάτι αντίστοιχο στο πλήθος των δικαιούχων σύνταξης. Σκεφτείτε για παράδειγμα την είσοδο της γυναίκας στην αγορά εργασίας που σε μεγάλο βαθμό στη χώρα μας έγινε σε μια γενιά. Προφανώς σε εκείνο το διάστημα είχαμε μεγάλη αύξηση του εργατικού δυναμικού άρα και των ασφαλισμένων που καταβάλλουν εισφορές χωρίς αντίστοιχη αύξηση του πλήθους των ασφαλισμένων μια και οι γυναίκες συνταξιούχοι ήταν πολύ λίγες. Αυτή η εξέλιξη δημιούργησε για μια γενιά ευνοϊκούς συσχετισμούς στο αναδιανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα. (Παρακαλώ κρατήστε το παράδειγμα μου ως τέτοιο, σαν μια προσπάθεια να εξηγήσω με απλό τρόπο τι εννοώ λέγοντας «ευνοϊκούς συσχετισμούς».)
Στη χώρα μας όπως δείχνουν τα νούμερα φτάσαμε σε ένα σημείο  όπου οι συσχετισμοί δηλαδή η αναλογία ασφαλισμένων και συνταξιούχων είναι πολύ δυσμενής με αποτέλεσμα να πιέζεται το ύψος των συντάξεων.
Και ακριβώς γι αυτό  πολλοί –κυρίως οι πιο προνομιούχοι- συνταξιούχοι αποφάσισαν ότι το σύστημα δεν είναι αναδιανεμητικό αλλά κεφαλαιοποιητικό. Και διεκδικούν τις εισφορές που έχουν καταβάλλει. Αυτό που προσπαθώ εδώ να τους πω είναι ότι δεν έχουν δίκιο. Καταρχήν γιατί το σύστημα δεν είναι κεφαλαιοποιητικό και δευτερευόντως  γιατί ακόμα και αν ήταν δεν θα τους αναλογούσαν μεγαλύτερες συντάξεις από αυτές που ήδη παίρνουν.