Συζητήθηκε πολύ η νομιμότητα του ελληνικού χρέους τελευταία. Υπήρξε και σχετική Επιτροπή Αληθείας, πανηγυρικές συνεδριάσεις παρόντων των ανώτατων πολιτειακών και πολιτικών ανδρών και γυναικών, και πολλές άλλες παραπλανητικές παραδοξότητες και δημοσιεύσεις. Ως αντίδοτο, σας καλώ σε μια υπόθεση εργασίας, που θα βοηθήσει να κατανοήσουμε μερικές πτυχές του χαρακτήρα του ελληνικού χρέους και τις αδιέξοδες προτεραιότητες του πολιτικού συστήματος.
Ας υποθέσουμε ότι το 2007 το χρέος της Ελλάδας ήταν τόσο, ώστε ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ βρίσκεται στον μέσον όρο της Ευρωζώνης, στο 70% του ΑΕΠ, στα 163 δις. Ξεκινούμε, δηλαδή, από μια αφετηρία απόλυτα βιώσιμου χρέους, το οποίο ουδείς δικαιούται να χαρακτηρίσει περισσότερο επαχθές και επονείδιστο από το χρέος των άλλων χωρών της Ευρωζώνης.
Ας παρακολουθήσουμε τώρα το δράμα της χώρας μας. Και λέω δράμα, διότι ακόμα κι αν ίσχυε αυτή η μαγική εικόνα το 2007, εφόσον πορευόμαστε την πεπατημένη, θα καταλήγαμε πάλι στην ίδια δυσμενή θέση μετά από λίγα χρόνια.
Τα πρωτογενή ελλείμματα της 4ετίας 2008-2011
Την 4ετία 2008-2011 η Ελλάδα είχε συνολικά πρωτογενή ελλείμματα 52,2 δις. Δημιούργησε δηλαδή νέο χρέος, για να καλύψει τις αυξημένες δαπάνες του κράτους σε μισθούς και κοινωνικές δαπάνες. Ενώ όμως αύξησε τις δαπάνες της, δεν αύξησε τα φορολογικά της έσοδα. Έτσι, την 4ετία 2008-2011 τα πρωτογενή ελλείμματα αυξήθηκαν και προέκυψε ανάγκη νέων δανείων. (Πηγή ΕΛΣΤΑΤ 2007-2010 εδώ σελ. 23 και 2011 εδώ και εδώ).
Όπως βλέπετε στον παραπάνω πίνακα και αντίθετα προς την κυρίαρχη εντύπωση, οι κρατικές δαπάνες την 4ετία 2008-2011 κυμάνθηκαν σε επίπεδα υψηλότερα του 2007 – ήταν η τελευταία καλή χρονιά της ελληνικής οικονομίας- ενώ την ίδια περίοδο το ΑΕΠ υποχώρησε σωρευτικά κατά 19%. Αυτή η τάση εμφανίζεται ακόμα εντονότερη στις δαπάνες για μισθούς και κοινωνικές παροχές (κυρίως συντάξεις & δαπάνες υγείας).
Την 4ετία 2008-2011 το κράτος χρειάστηκε για μισθούς και κοινωνικές παροχές 40 δις περισσότερα απ’ όσα θα χρειαζόταν, αν πάγωνε τις αντίστοιχες δαπάνες στο επίπεδο του 2007.
Δεδομένου ότι οι σχετικοί λογαριασμοί αποτελούσαν από το 69% (2008) έως το 79% (2011) των συνολικών πρωτογενών δαπανών του ελληνικού δημοσίου, είναι εύλογο να θεωρήσουμε ότι τα 52,2 δις των πρωτογενών ελλειμμάτων της 4ετίας διοχετεύτηκαν κατά κύριο λόγο στις αυξημένες δαπάνες για μισθούς και κοινωνικές παροχές. Γι’ αυτό και δεν δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός «επαχθή και επονείδιστα» για τα δάνεια που συνομολογήθηκαν προκειμένου να χρηματοδοτηθούν αυτές οι δαπάνες.
Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατήρησε εδώ κι ένα παράδοξο.
Το 2007 οι μισθοί του δημοσίου ήταν ικανοποιητικοί. Ικανοποιητική ήταν και η γενική αίσθηση για τις αποδοχές των περισσότερων συνταξιούχων, όπως επίσης και η κατάσταση στα νοσοκομεία και την Υγεία. Μπορεί να απείχε πολύ από το ιδανικό, ωστόσο δεν εμφάνιζε εικόνα αποσύνθεσης και κρίσης.
Το 2011, όμως, όλοι αισθανόμαστε φτωχότεροι, περικομμένοι οι μισθοί και οι συντάξεις του δημοσίου και 12 αντί για 14, ενώ τα νοσοκομεία αντιμετωπίζουν σοβαρά λειτουργικά προβλήματα. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι το 2011 το κράτος ξόδεψε 8 δις περισσότερα σε σχέση με το 2007 για μισθούς, συντάξεις και δαπάνες υγείας!
Οι τόκοι της 7ετίας 2008-2014
Αφού εξετάσαμε το τμήμα του χρέους της 4ετίας 2008-11 που οφείλεται σε μισθολογικές και κοινωνικές δαπάνες, ας δούμε το χρέος που οφείλεται στην εξυπηρέτηση των τόκων από το 2007 ως το 2014.
Υπενθυμίζω την υπόθεση εργασίας: βρισκόμαστε στην Ελλάδα του 2007, η οποία έχει βιώσιμο χρέος 163 δις - 70% του ΑΕΠ, μέσος όρος της Ευρωζώνης – για την εξυπηρέτηση του οποίου δανείζεται από τις αγορές με επιτόκιο 4,3% καθ' όλη την περίοδο 2008-2014. Το επιτόκιο 4,3% δεν μπορεί επ΄ουδενί να χαρακτηριστεί επαχθές και τοκογλυφικό, καθώς είναι το χαμηλότερο μέσο επιτόκιο που είχε πληρώσει ποτέ η Ελλάδα για το χρέος της μέχρι το 2007. (Μόνο μετά το 2009 με τα ευρωπαϊκά δάνεια, το μέσο επιτόκιο δανεισμού μειώθηκε περισσότερο).
Ωστόσο, παρά το εύλογο επιτόκιο, το χρέος θα αυξανόταν κάθε χρόνο λόγω των ελλειμμάτων. Το επιπλέον χρέος λόγω τόκων στην 7ετία θα έφτανε τα 67,6 δις. Δεδομένου όμως ότι το επιτόκιο που χρησιμοποιήσαμε στους υπολογισμούς είναι σχετικά χαμηλό, μπορούμε να ισχυριστούμε πως ούτε το χρέος λόγω τόκων την περίοδο 2008-2014 μπορεί να θεωρηθεί επαχθές και επονείδιστο.
Ακόμα λοιπόν και αν το χρέος της Ελλάδας εκκινούσε το 2007 από 163 δις (70% του ΑΕΠ), μέσα σε μια 7ετία η Ελλάδα θα είχε δανειστεί επιπλέον 52,2+67,6 = 119,8 δις νέου χρέους, και το συνολικό της χρέος θα είχε εκτοξευτεί στα 283 δις.
Εδώ τελειώνει η υπόθεση εργασίας και περνάμε εξ ολοκλήρου στην πραγματικότητα.
Το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης στο κλείσιμο του 2014 ήταν 317 δις. Σε αυτά συνυπολογίστηκαν και 11 δις που είχαμε δανειστεί για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Τα αφαιρούμε, διότι δεν χρησιμοποιήθηκαν, παρέμεναν στο ταμείο του ΤΧΣ και μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να επιστραφούν μειώνοντας το χρέος κατά 11 δις– επεστράφησαν τον Φεβρουάριο του 2015. Επιπλέον, ένα από τα κρυφά οφέλη του PSI ήταν πως η ΕΚΤ, τα ομόλογα της οποίας δεν κουρεύτηκαν, δεσμεύτηκε να επιστρέψει κατά την εξόφληση τα κέρδη της από τα διακρατηθέντα ελληνικά ομόλογα. Έτσι, ενώ στο τέλος του 2014 στην εικόνα του χρέους φαινόταν πως οφείλαμε στην ΕΚΤ 28 δις, όταν θα τα εξοφλούσαμε στη λήξη τους θα παίρναμε πίσω τα 8 δις. Ενσωματώνοντας κι αυτήν τη διαφορά, μπορούμε να πούμε πως το πραγματικό χρέος της χώρας στο τέλος του 2014 ήταν 317-11-8=298 δις.
Παρατηρούμε, λοιπόν, πως στην πραγματικότητα η Ελλάδα βρίσκεται στο τέλος του 2014 με χρέος 298 δις, περίπου ίδιο με το χρέος (283 δις) που θα κατέληγε το 2014 στην υποθετική μας άσκηση, ξεκινώντας από 163 δις χρέος το 2007. Όμως στην πραγματικότητα το 2007 εκκινήσαμε όχι από 163 αλλά από 239 δις χρέος. Και όχι μόνον οι τόκοι που θα συσσωρεύονταν θα ήταν πολύ περισσότεροι αλλά και, επιπλέον, δανειστήκαμε 38 δις που χρησιμοποιήσαμε στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.
Πώς είναι δυνατόν η ευνοϊκή υποθετική άσκηση και η πολύ δυσμενέστερη πραγματικότητα να καταλήγουν το 2014 στο ίδιο τελικό αποτέλεσμα;
Η μόνη αιτία που το χρέος μας το 2014 δεν ξεπέρασε τα 400 δις είναι το κατασυκοφαντημένο PSI, χάρις στο οποίο όχι μόνον το χρέος κουρεύτηκε αλλά και τα επιτόκια στο εναπομείναν μέρος του μειώθηκαν σημαντικά και οι λήξεις επιμηκύνθηκαν. (Για πληρέστερη αποτίμηση των ωφελειών του PSI εδώ, και για όποιον νομίζει πως οι συντάξεις μειώθηκαν λόγω των ζημιών των ασφαλιστικών ταμείων από το PSI εδώ).
Το χρέος μας λοιπόν, στο τέλος του 2014 ήταν περίπου όσο θα ήταν κι αν ξεκινούσαμε με χρέος 70% του ΑΕΠ το 2007, και στη συνέχεια συσσωρεύαμε τους τόκους και δανειζόμασταν για να πληρώνουμε καλύτερους μισθούς και συντάξεις. Για τούτο, όπως είναι διαμορφωμένο σήμερα το χρέος μας ούτε επαχθές ούτε παράνομο ούτε καταχρηστικό ούτε επονείδιστο είναι.
Tο να χρησιμοποιούν όμως οι θεσμικοί και πολιτειακοί παράγοντες τη θέση τους και τους φόρους των πολιτών για να προωθούν προσωπικά ή κομματικά οφέλη και στρατηγικές, αυτό ναι, είναι τακτική επαχθής, καταχρηστική και επονείδιστη. Και μ' αυτό το σκεπτικό συνοψίζω τα διδάγματα της υπόθεσης εργασίας:
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Protagon στις 7/10/2015
Ας υποθέσουμε ότι το 2007 το χρέος της Ελλάδας ήταν τόσο, ώστε ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ βρίσκεται στον μέσον όρο της Ευρωζώνης, στο 70% του ΑΕΠ, στα 163 δις. Ξεκινούμε, δηλαδή, από μια αφετηρία απόλυτα βιώσιμου χρέους, το οποίο ουδείς δικαιούται να χαρακτηρίσει περισσότερο επαχθές και επονείδιστο από το χρέος των άλλων χωρών της Ευρωζώνης.
Ας παρακολουθήσουμε τώρα το δράμα της χώρας μας. Και λέω δράμα, διότι ακόμα κι αν ίσχυε αυτή η μαγική εικόνα το 2007, εφόσον πορευόμαστε την πεπατημένη, θα καταλήγαμε πάλι στην ίδια δυσμενή θέση μετά από λίγα χρόνια.
Τα πρωτογενή ελλείμματα της 4ετίας 2008-2011
Την 4ετία 2008-2011 η Ελλάδα είχε συνολικά πρωτογενή ελλείμματα 52,2 δις. Δημιούργησε δηλαδή νέο χρέος, για να καλύψει τις αυξημένες δαπάνες του κράτους σε μισθούς και κοινωνικές δαπάνες. Ενώ όμως αύξησε τις δαπάνες της, δεν αύξησε τα φορολογικά της έσοδα. Έτσι, την 4ετία 2008-2011 τα πρωτογενή ελλείμματα αυξήθηκαν και προέκυψε ανάγκη νέων δανείων. (Πηγή ΕΛΣΤΑΤ 2007-2010 εδώ σελ. 23 και 2011 εδώ και εδώ).
Όπως βλέπετε στον παραπάνω πίνακα και αντίθετα προς την κυρίαρχη εντύπωση, οι κρατικές δαπάνες την 4ετία 2008-2011 κυμάνθηκαν σε επίπεδα υψηλότερα του 2007 – ήταν η τελευταία καλή χρονιά της ελληνικής οικονομίας- ενώ την ίδια περίοδο το ΑΕΠ υποχώρησε σωρευτικά κατά 19%. Αυτή η τάση εμφανίζεται ακόμα εντονότερη στις δαπάνες για μισθούς και κοινωνικές παροχές (κυρίως συντάξεις & δαπάνες υγείας).
Την 4ετία 2008-2011 το κράτος χρειάστηκε για μισθούς και κοινωνικές παροχές 40 δις περισσότερα απ’ όσα θα χρειαζόταν, αν πάγωνε τις αντίστοιχες δαπάνες στο επίπεδο του 2007.
Δεδομένου ότι οι σχετικοί λογαριασμοί αποτελούσαν από το 69% (2008) έως το 79% (2011) των συνολικών πρωτογενών δαπανών του ελληνικού δημοσίου, είναι εύλογο να θεωρήσουμε ότι τα 52,2 δις των πρωτογενών ελλειμμάτων της 4ετίας διοχετεύτηκαν κατά κύριο λόγο στις αυξημένες δαπάνες για μισθούς και κοινωνικές παροχές. Γι’ αυτό και δεν δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός «επαχθή και επονείδιστα» για τα δάνεια που συνομολογήθηκαν προκειμένου να χρηματοδοτηθούν αυτές οι δαπάνες.
Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατήρησε εδώ κι ένα παράδοξο.
Το 2007 οι μισθοί του δημοσίου ήταν ικανοποιητικοί. Ικανοποιητική ήταν και η γενική αίσθηση για τις αποδοχές των περισσότερων συνταξιούχων, όπως επίσης και η κατάσταση στα νοσοκομεία και την Υγεία. Μπορεί να απείχε πολύ από το ιδανικό, ωστόσο δεν εμφάνιζε εικόνα αποσύνθεσης και κρίσης.
Το 2011, όμως, όλοι αισθανόμαστε φτωχότεροι, περικομμένοι οι μισθοί και οι συντάξεις του δημοσίου και 12 αντί για 14, ενώ τα νοσοκομεία αντιμετωπίζουν σοβαρά λειτουργικά προβλήματα. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι το 2011 το κράτος ξόδεψε 8 δις περισσότερα σε σχέση με το 2007 για μισθούς, συντάξεις και δαπάνες υγείας!
Οι τόκοι της 7ετίας 2008-2014
Αφού εξετάσαμε το τμήμα του χρέους της 4ετίας 2008-11 που οφείλεται σε μισθολογικές και κοινωνικές δαπάνες, ας δούμε το χρέος που οφείλεται στην εξυπηρέτηση των τόκων από το 2007 ως το 2014.
Υπενθυμίζω την υπόθεση εργασίας: βρισκόμαστε στην Ελλάδα του 2007, η οποία έχει βιώσιμο χρέος 163 δις - 70% του ΑΕΠ, μέσος όρος της Ευρωζώνης – για την εξυπηρέτηση του οποίου δανείζεται από τις αγορές με επιτόκιο 4,3% καθ' όλη την περίοδο 2008-2014. Το επιτόκιο 4,3% δεν μπορεί επ΄ουδενί να χαρακτηριστεί επαχθές και τοκογλυφικό, καθώς είναι το χαμηλότερο μέσο επιτόκιο που είχε πληρώσει ποτέ η Ελλάδα για το χρέος της μέχρι το 2007. (Μόνο μετά το 2009 με τα ευρωπαϊκά δάνεια, το μέσο επιτόκιο δανεισμού μειώθηκε περισσότερο).
Ωστόσο, παρά το εύλογο επιτόκιο, το χρέος θα αυξανόταν κάθε χρόνο λόγω των ελλειμμάτων. Το επιπλέον χρέος λόγω τόκων στην 7ετία θα έφτανε τα 67,6 δις. Δεδομένου όμως ότι το επιτόκιο που χρησιμοποιήσαμε στους υπολογισμούς είναι σχετικά χαμηλό, μπορούμε να ισχυριστούμε πως ούτε το χρέος λόγω τόκων την περίοδο 2008-2014 μπορεί να θεωρηθεί επαχθές και επονείδιστο.
Ακόμα λοιπόν και αν το χρέος της Ελλάδας εκκινούσε το 2007 από 163 δις (70% του ΑΕΠ), μέσα σε μια 7ετία η Ελλάδα θα είχε δανειστεί επιπλέον 52,2+67,6 = 119,8 δις νέου χρέους, και το συνολικό της χρέος θα είχε εκτοξευτεί στα 283 δις.
Εδώ τελειώνει η υπόθεση εργασίας και περνάμε εξ ολοκλήρου στην πραγματικότητα.
Το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης στο κλείσιμο του 2014 ήταν 317 δις. Σε αυτά συνυπολογίστηκαν και 11 δις που είχαμε δανειστεί για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Τα αφαιρούμε, διότι δεν χρησιμοποιήθηκαν, παρέμεναν στο ταμείο του ΤΧΣ και μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να επιστραφούν μειώνοντας το χρέος κατά 11 δις– επεστράφησαν τον Φεβρουάριο του 2015. Επιπλέον, ένα από τα κρυφά οφέλη του PSI ήταν πως η ΕΚΤ, τα ομόλογα της οποίας δεν κουρεύτηκαν, δεσμεύτηκε να επιστρέψει κατά την εξόφληση τα κέρδη της από τα διακρατηθέντα ελληνικά ομόλογα. Έτσι, ενώ στο τέλος του 2014 στην εικόνα του χρέους φαινόταν πως οφείλαμε στην ΕΚΤ 28 δις, όταν θα τα εξοφλούσαμε στη λήξη τους θα παίρναμε πίσω τα 8 δις. Ενσωματώνοντας κι αυτήν τη διαφορά, μπορούμε να πούμε πως το πραγματικό χρέος της χώρας στο τέλος του 2014 ήταν 317-11-8=298 δις.
Παρατηρούμε, λοιπόν, πως στην πραγματικότητα η Ελλάδα βρίσκεται στο τέλος του 2014 με χρέος 298 δις, περίπου ίδιο με το χρέος (283 δις) που θα κατέληγε το 2014 στην υποθετική μας άσκηση, ξεκινώντας από 163 δις χρέος το 2007. Όμως στην πραγματικότητα το 2007 εκκινήσαμε όχι από 163 αλλά από 239 δις χρέος. Και όχι μόνον οι τόκοι που θα συσσωρεύονταν θα ήταν πολύ περισσότεροι αλλά και, επιπλέον, δανειστήκαμε 38 δις που χρησιμοποιήσαμε στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.
Πώς είναι δυνατόν η ευνοϊκή υποθετική άσκηση και η πολύ δυσμενέστερη πραγματικότητα να καταλήγουν το 2014 στο ίδιο τελικό αποτέλεσμα;
Η μόνη αιτία που το χρέος μας το 2014 δεν ξεπέρασε τα 400 δις είναι το κατασυκοφαντημένο PSI, χάρις στο οποίο όχι μόνον το χρέος κουρεύτηκε αλλά και τα επιτόκια στο εναπομείναν μέρος του μειώθηκαν σημαντικά και οι λήξεις επιμηκύνθηκαν. (Για πληρέστερη αποτίμηση των ωφελειών του PSI εδώ, και για όποιον νομίζει πως οι συντάξεις μειώθηκαν λόγω των ζημιών των ασφαλιστικών ταμείων από το PSI εδώ).
Το χρέος μας λοιπόν, στο τέλος του 2014 ήταν περίπου όσο θα ήταν κι αν ξεκινούσαμε με χρέος 70% του ΑΕΠ το 2007, και στη συνέχεια συσσωρεύαμε τους τόκους και δανειζόμασταν για να πληρώνουμε καλύτερους μισθούς και συντάξεις. Για τούτο, όπως είναι διαμορφωμένο σήμερα το χρέος μας ούτε επαχθές ούτε παράνομο ούτε καταχρηστικό ούτε επονείδιστο είναι.
Tο να χρησιμοποιούν όμως οι θεσμικοί και πολιτειακοί παράγοντες τη θέση τους και τους φόρους των πολιτών για να προωθούν προσωπικά ή κομματικά οφέλη και στρατηγικές, αυτό ναι, είναι τακτική επαχθής, καταχρηστική και επονείδιστη. Και μ' αυτό το σκεπτικό συνοψίζω τα διδάγματα της υπόθεσης εργασίας:
- Όταν ένα κράτος αφήνει τους τόκους να επισωρεύονται στο χρέος και παράλληλα δανείζεται τεράστια ποσά για τη χρηματοδότηση μεγάλων πρωτογενών ελλειμμάτων, πολύ σύντομα θα δει το χρέος του να γιγαντώνεται, από όποια αφετηρία κι αν ξεκινά.
- Όταν τα επιτόκια είναι χαμηλά και τα πρωτογενή ελλείμματα κατευθύνονται στην πληρωμή μισθών και συντάξεων, το χρέος που συσσωρεύεται δεν μπορεί να χαρακτηριστεί επαχθές και επονείδιστο με κανέναν ορισμό και ερμηνεία.
- Με αφορμή και την επικείμενη εκλογή Προέδρου στη ΝΔ είναι χρήσιμο να θυμηθούμε ότι η κυβέρνηση που δημιούργησε τα τεράστια ελλείμματα του 2008-2009 και έθεσε τις βάσεις και για τα ελλείμματα του 2010, υπήρξε εγκληματικά ανεύθυνη στα δημοσιονομικά. Ήταν η κυβέρνηση του κ. Καραμανλή, ο οποίος με τις ευλογίες του δεξιού λαϊκισμού και τη νομιμοποίηση που παρείχε στα πεπραγμένα και τους υπουργούς του ο κ. Τσίπρας, έχει ακόμα ρόλο ρυθμιστή των πολιτικών εξελίξεων στο κόμμα του θείου του και τη χώρα.
- Είναι οξύμωρο και πολιτικά ανήθικο το γεγονός πως ακριβώς εκείνοι που υποτίμησαν και ψευδόμενοι λασπολόγησαν την αναδιάρθρωση του χρέους το 2012, έχουν αναγάγει τώρα σε ιερό δισκοπότηρο την επόμενη αναδιάρθρωση του χρέους, η οποία εκ των πραγμάτων θα είναι πολύ μικρότερης κλίμακας από το PSI.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Protagon στις 7/10/2015
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου